W maju w kościołach, przy przydrożnych kapliczkach i figurach
rozbrzmiewa Litania do Najświętszej Maryi Panny, nazywana popularnie
Litanią loretańską.
Łaciński termin „litania” pochodzi z języka greckiego i oznacza
„prośbę”, „błaganie”.
Modlitwa litanii, od innych modlitw błagalnych różni się
specyficznym układem. Złożona jest z szeregu wezwań - inwokacji, po
których następuje stała odpowiedź, np.: „Módl się za nami” - w
litaniach do Matki Bożej i świętych, a jeśli zwracamy się do
Chrystusa lub innych Osób Boskich - „Zmiłuj się nad nami” lub
„Wysłuchaj nas, Panie” albo „Wybaw nas, Panie”.
Geneza Litanii loretańskiej jest trudna do ustalenia.
Najprawdopodobniej w swej charakterystycznej formie
i podstawowym zarysie pojawiła się w rękopisie paryskim z końca XII
wieku. Można również wykazać, że niektóre wezwania skierowane do
Maryi znajdowały się w Litanii do Wszystkich Świętych, z biegiem
czasu dodawane nowe tytuły Maryjne stawały się coraz liczniejsze i
stopniowo utworzyły nową grupę, która oderwała się od początkowego
pnia.
Litania zwana jest „loretańską” od miasteczka Loreto, położonego w
prowincji Ancona we Włoszech, gdzie znajduje się słynne Sanktuarium
Maryjne. Litania była szczególnie propagowana i odmawiana przez
pielgrzymów w tym Sanktuarium. Przybrała tam ostateczną formę i
zaczęła promieniować na cały Kościół. Z roku 1531 pochodzi
świadectwo używania jej
w tym Sanktuarium. Po raz pierwszy ukazała się drukiem w 1572 roku
we Florencji i zawierała 43 wezwania.
Do końca XVI wieku, jeszcze co najmniej 20 razy wspominano o niej -
co świadczy o jej wielkim rozpowszechnianiu.
W dokumentach papieskich pojawiła się o niej wzmianka w 1581 roku -
podczas pontyfikatu papieża Sykstusa V,
który zachęcał wiernych do jej odmawiania.
Wezwania Litanii loretańskiej podlegały zmianom. Usuwano lub
wzbogacano ją nowymi wezwaniami w zależności od potrzeb i
okoliczności.
Wezwanie „Wspomożenie wiernych” przypisywane jest Piusowi V w
związku ze zwycięstwem nad Turkami pod Lepanto (1571). „Królowo bez
zmazy pierworodnej poczęta” - Piusowi IX, dzień przed ogłoszeniem
dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP (1854). Leon XIII wprowadził
wezwanie „Królowo Różańca świętego” (1883) oraz „Matko dobrej rady”
(1903). W 1908 r. Kościół w Polsce uzyskał zgodę na włączenie tytułu
„Królowo Korony Polskiej” (przekształcone po drugiej wojnie
światowej w „Królowo Polski”). „Królowo pokoju” włączył Benedykt XV
(1917), a papież Pius XII - „Królowo wniebowzięta” (1950) w związku
z ogłoszeniem dogmatu o Wniebowzięciu NMP. „Matko Kościoła”, to
tytuł nadany przez Pawła VI w czasie Soboru Watykańskiego II. Jan
Paweł II przyznał prawo Konferencji Episkopatów do włączenia tego
tytułu do Litanii (1980). Św. Janowi Pawłowi II zawdzięczamy też
wezwanie „Królowo Rodziny” (1995).
Oprócz zezwoleń na powszechne wprowadzenie inwokacji, wydano wiele
zezwoleń ograniczonych do poszczególnych diecezji lub zgromadzeń
zakonnych. I tak np. franciszkanie uzyskali pozwolenie na
umieszczenie (na ostatnim miejscu) własnego wezwania „Królowo zakonu
serafickiego” (1910), a karmelici stosują od 1689 wezwanie „Królowo
szkaplerza świętego”. Nowe wezwania Litanii loretańskiej,
wprowadzone przez Stolicę Apostolską w 2020 roku, to: „Matko
miłosierdzia”, „Matko nadziei”, „Pociecho migrantów”. Wezwanie
„Matko miłosierdzia” w polskiej wersji Litanii było już
w użyciu kilka lat wcześniej, ale od 2020 roku znajduje się w nowym
miejscu.
Należy zwrócić uwagę na poprawność wezwania „Królowo rodzin”. Nie
należy używać wezwania „Królowo rodziny”,
jak to błędnie jest śpiewane i drukowane w modlitewnikach, a nawet w
niektórych agendach liturgicznych.
W oficjalnej wersji Litanii nie ma wezwania „Królowo świata”, które
bywa dodawane w niektórych naszych kościołach na końcu Litanii.
Jeżeli jest potrzebne wezwania do zamknięcia melodii należy
powtórzyć wezwanie „Królowo Polski”.
Co do pobożnej praktyki odmawiania lub śpiewania Litanii warto
przytoczyć fragment „Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii”.
Czytamy tam: „W wyniku rozporządzenia papieża Leona XIII o kończeniu
odmawiania różańca w październiku śpiewem Litanii loretańskiej
liczni wierni byli przeświadczeni, że Litania jest tylko rodzajem
dodatku do różańca.
W rzeczywistości jednak jest ona czymś niezależnym. Litanie bowiem
mogą stanowić samodzielny element hołdu składanego Maryi, być
śpiewem procesyjnym, stanowić część nabożeństwa Słowa Bożego lub
innych aktów liturgicznych”.
opr. Bartłomiej Paduch